— Алексадр Николаевич биһиги кэпсэтиилэрбитигэр эн күрэхтэһии тас өттүгэр ыраахтан сылдьан күрэхтэһэр киһигин өйгөр тутан кыайар-хотор туһунан бэлэмнэнии туһунан син балачча кэпсэттибит. Утарылаһааччыны сэнээбэккэ хаһан да баһыйар кини кэбирэх миэстэлэрин була охсон атаакалыыр, утары бырахсар туһунан оҥорон көрөн эрдэттэн толкуйдуур кырдьык быдан барыыстаах. Биһиги көлүөнэ тустарын саҕана ол иһин эбитэ дуу кавказтар биһигини ити өттүгэр баһыйбаттар эбит. Онтон Роман Михайлович, Павел Павлович, эн курдук бөҕөстөрү өйдөтө быһаара сатыыр да наадата суох. Кинилэр быдан иннилэригэр саба күөнтүү сылдьаргыт. Итини таһынан Д.П.Коркиҥҥа иитиллибит уолаттар бары кэриэтэ кинилэри баһыйаллара. Ол аата Дмитрий Петрович оскуолатын таһыма кинилэртэн быдан үрдүк таһымҥа турара. Ону бэйэлэрэ да билинэллэр этэ. Оччолорго ол көрөргө да, истэргэ да астык этэ. Билигин даҕаны киһи ол кэмнэри санаатаҕына сүргэтэ улаханнык көтөҕүллэр.
Оннооҕор мин ыйааһыммар Владимир Андросов, Николай Захаров, Николай Неустроев дагестанецтары өрө көрдөрбөт этилэр. Биир эмэ бөҕөс ити уолаттарбытыгар очконан хотторбут буоллаҕына, тэҥ сыһа эристилэр, диэн ону улаханнык хайгыыллара. Дагестанецтар аксакаллара-ытык кырдьаҕастара уулуссаҕа анал ыскамыайкаҕа олорон кырыымпаҕа оонньуу-оонньуу ол бөҕөстөрүн уруйдаан ыллыылара, хоһоонноругар холбууллара. Тустуу кинилэргэ оччоттон баччааҥҥа диэри бастакы нүөмэрдээх көрүҥ. Бэчээкэ да балачча ырытан суруйаллара. Ол иһин эбитэ дуу? Оннооҕор биһиэхэ улахан ытыктабылынан сыһыаннаһаллара. Уопсайынан саха диэн буолла да эттэрэ тардара. Киһиргиэхпин баҕарбаппын эрээри итинник үчүгэй да кэмнэр ааспыттар эбит. Ол иһин эбитэ дуу? билиҥҥи оҕолор хайдах курдук дагестанецтартан толлоллорун истэ-истэ арыт иһим буһаары хаайар. Итини эн хайдах саныыгын?
— Саамай сөпкө этэҕин. Дагестанецтар биһигини хаһан да өрө көрбөттөр этэ. Ол баара. Сахалары уопсайынан улаханнык убаастыыллара. Билигин ол 180 кыраадыс уларыйан турар. Дагестанецтары, буряттары, кытары тустар буоллулар да биһиги дьоммут эрдэттэн хайы-үйэ умайан хаалаллар. Төрүөтэ ааҕан суоттаан эрдэттэн толкуйдаан бастаан кыахтаах өттүн талан конкурс курдук өссө эбиитин ким-кими кытары сатаан тапсан сылдьарын кытары үөрэтэн аҕыйахтыы киһини таһааран туһуннарыы суох. Элбэх баҕайы киһини илдьэ бараллар уонна олоччу хотторон кэлэллэр. Дагестанецтарга биирдэ оннук хоттороллор. Дьонноро үөрэ үрдүү түһэллэр. Иккистээн баран хоттороллор дагестанецтар санаалара күүһүрэ түһэр. Онтон саханы көрдүлэр да кыырт курдук түһэллэр. Бүтүүтэ. Итинник хотторо үөрэнэн хааллылар. Атыттар тоҕо эрэ инньэ гымматтар. Холобура буряттар икки, үс онтон түөрт биэс бастыҥ уолларын илдьэллэр. Олор олоччу мэтээллээх кэлэллэр. Биһиэхэ ол суох. Арыт алта уоннуу киһини илдьэ баран мэлийэн кэлэллэр. Итинник устунан дагестанецтарга хотторо үөрэнэн хааллылар.
— Ээ, үөрэнэн хааллылар? Кырдьык оннук буолааччы. Арай биирдэ миэхэ маннык буолла. Чурапчыттан сылдьар Коркин Коля легкоатлет табаарыстаахпын. Куруук бииргэ сылдьабыт. Паартаҕа бииргэ олоробут. Бэйэ-бэйэбитин түсүһэн биэрбэт эрэллээх атастыыларбыт. Кини кырдьаҕас эбээҕэ, эһээҕэ иитиллибит буолан эбитэ дуу, туох да сытыы баҕайы тыллаах. Арай Дьокуускайга бүтүн союзтааҕы турнир ыытыллар кэмэ кэллэ. Мин кими баҕарар кытары тустар бигэ эрэллээхпин. Арай биир түгэҥҥэ Колям ыйытта: “Дьэ, бу күрэхтэһиигэ Арамаан хайыыгын?”, — диэтэ. Мин туруору: “Ээ киирсиллиэ!”, — диибин. “Чурапчыттан Никон Брызгаев киирэр хайаһыам дии саныыгын?”, — диэтэ. “Билбэт киҺим, ол да Ньыыхаҥҥын кыайар инибин”, — диэн чап гыннардым. Ону киһим: “Ээйиис кыайар ээ. Ол бөҕө Тараҕай сиэнин дуо?”, — диэн баран миигин өссө туох эрэ диэн кур-түү курдук олох быһа этэн кэбистэ. Мин оннугу эрэ күүппэккэ сылдьыбыт киһи эмискэ электрическай тогунан оҕустарбыт курдук ньыхас гына түстүм уонна онтон кыайан өһүллэн өндөйөр аат суох буолла. Сүрдээҕин кыыһырдым да хайыыр да кыаҕым суох.
Күрэхтэһии буолла. Финалга олохтоохтору, атын республикалартан, уобаластартан кэлбит бөҕөстөрү хотон Ньыыханныын көрүстүбүт. Мин илиим-атаҕым бааллан хаалбыт курдук. Баалынан хотторон таҕыстым. Дьээ, уонна Коляҕа кыыһырыы бөҕө да бэрт нэһиилэ туттунабын. Колябынаан иирсибэппин. Сытыы баҕайы бэлэм бэлэс өссө туох диирэ биллибэт. Ол кэнниттэн Ньыыханныын өссө түөртэ хаста тустубутум да наар хотторуу. Ол аайы наар бииргэ үөрэммит Колябынаан үөхсэбин да ону эппитим курдук таспар таһаарбаппын. Оннук эрдэттэн утарылаһааччыга морально хотторуу, — диэн баар буолар эбит. Ону мин аан бастаан итинник билэн турабын. Оо, оччоҕо оруобуна итинник хотторо үөрэнэн хааллахтара.
— Итинниктэргэ олох эрдэттэн бэлэм буолуохха наада. Санаа күүһэ, анал турукка киирэн (морально психологическай өттүнэн) утарылаһааччыны өрүү баһыйар эрэ буоллаххына кыайаҕын. Утарылаһааччыга мөлтөх өрүтү хаһан да биллэрбэт баҕайы. Ол иһин этэбин дии, тустуук кыратык хайаан да артыыс буолуохтаах. Таҥаскыттан сапкыттан саҕалаан, тутта-хапта сылдьарыҥ, тылыҥ-өһүҥ, өйүн-санааҥ өрүү утарылаһааччыгын хаһан баҕарар баһыйа тутуохтаах. Ол кыайыы 50 бырыһыана. Итини эрдэттэн билэн анал кыайар-хотор турукка киириэхтээххин. Тренердэр бу боппуруоһу үөрэтэр оҕолорун мөхпөккө-эппэккэ утарылаһааччытыттан үрдүктүк тутан кэпсэтэн анаан бэлэмниэх тустаахтар. Техническай өттүнэн бэлэм биһиэхэ мэлдьи баар. Албастары сатаабат оҕо,– диэн суох. Ол эрээри бу албастары бириэмэтигэр табатык туһана үөрэниллиэхтээх. Ол иһин Д.П.Коркин биһигини кими кытары хайдах тустубуппутун анаан суруйтарара. Ол аата тустуу хаамыытын айан толкуйдуурга үөрэтэр. Ол инниттэн тустуукка араас балаһыанньаҕа идея элбэх буолуохтаах. Утарылаһааччыгын мэлдьи көрөн-истэн хайдах тустарын көбүөргэ даҕаны, көбүөр тас да өттүгэр үөрэтэ сылдьыахтааххын. Кини таптаан туттар албастарыгар утары албастары көбүөргэ эрэ буолбакка сылдьан эрэ бэйэҥ эмиэ маннык гыннаҕына итинник оҥоруом,–диэн толкуйдуу, айа, ырыта сылдьыахтааххын. Холобура мин Арсен Алихвардиевтыын тустуубун олоччу ымпыгар-чымпыгар тиийэ үөрэтэбин. Кини эмиэ миигин үөрэтэр. Ону эмиэ билэбин. Ити түгэҥҥэ кинини утары албас араас барыйаанынан көбүөр тас өттүгэр сылдьан тустууну оҥорон көрөн хайаан да кыайар барыйааны талан тустабын. Ити мэйиигэр олорон хаалар уонна ол дьиҥнээх тустуу кэмигэр уһуктан наадалаах кэмҥэ бэйэтин дьыалатын оҥорор. Оччоҕо эрэ тустуук утарылаһааччытын баһыйар гына үүнэр, сайдар кыахтанар. Билигин биһиги тренердэрбит улуу тренер Д.П.Коркин иитэр-үөрэтэр үлэҕэ планетаҕа бастыҥ ньыма быһыытынан даккастаммыт олус туһалаах бастыҥ ньыманы төрүт туһамматтар. Итинник дьиҥнээх тустуу иннинээҕи анал бэлэм оскуола чемпионатыттан саҕалаан ханнык баҕарар күрэхтэһиилэргэ Олимпийскай оонньууларга тиийэ баар буолуохтаах.
Онтон табаарыһым быһа этэн кэбистэ, диигин. Итинник киһини түһэрэр, сэниир гына кыайыы туһугар соруйан оҥостон туран саҥарар дьон ханна баҕарар баар буолааччылар. Эн түбэлтэҕэр Коля Коркин Чурапчы. Бэйэтин оройуонун уолугар ыалдьан эйиигин быһа саҥардаҕа. Итинниктэри эрдэттэн билэн сатаан көмүскэнэ, ыарыылаахтык ылыммат гына үөрэниэххин наада. Ити эмиэ олох туһунан искусство. Син биир көбүөргэ туста сылдьар курдук туох эрэ, диэн кинини бэйэтин үрдүнэн этэргэ эбэтэр хотторбот гына ылынарга бэлэм буолуохтааххын. Холобура Аминулла Нарсуллаев автобуска аһыы баран иһэн, иккиэн утарылаһааччыларбытын олоччу хотон иһэбит кини күөнтэһэр: “Как дела Саня?”, — диир. Ону: “Не торопись дорогой, осталось часа два. Там узнаеш”, — итинник холку баҕайытык эрэллээхтик, таайтаран хардардым. Кини онтон өрүү долгуйа, күөнтэһэ сылдьар киһи бэйэтигэр бигэ эрэллэх, киэҥ-холку эппиэти ылан умайбытынан барыан сөп. Дьиҥэр бииргэ тустар киһиҥ эн ханна баҕарар бииргэ сылдьар, наада буоллаҕына саамай эрэллээх көмөлөсүһэр, кэлин үйэҥ тухары кининэн киэн туттар табаарыһыҥ. Ону өһүгэппэт гына үрдүк култууралаахтык этэ, кэпсэтэ үөрэниллиэхтээх. Спортсмен буолуу олус боростуой дьыала буолбатах. Биллибэт, көстүбэт ситиминэн былаһын тухары утарылаһааччыгынаан итинник күөнтэһэ сылдьаҕын. Итинниктэри бөҕөстөр эрдэттэн билэн утарылаһааччыга убаастабыллаахтык сыһыаннаһаллара наада. Ол гынан баран хаһан да тостубат, мөлтөх өрүтү утарылаһааччыга көрдөрбөт куолу. Манныктары тустуук уолаттар оскуола саастарыттан олох үчүгэйдик билэллэрэ наада.
Спортсмен хотторуута суох спортсмен буолбат. Ол да иһин кыайыылаах буолуу искуствотын үөрэтиигэ анаан дьарыктаныллар. Хотторууну ылан баран онно сөбүлэһэн тохтоон хаалбат куолу. Анал албастары үөрэтэн ону сатаан таба туһанан кыайыылаах буолуу искуствотыгар дьарыктанарыҥ, күрэхтэһэриҥ тухары анаан үлэ оҥостон үөрэниллиэхтээх. Оннук күрэхтэһиилэр иннилэринэ элбэх көлөһүн тохтон, үлэлээн кыайыыны ситиһэрин спортсмен бигэтик өйдүөхтээх. Түмүккэ хас биирдии бөҕөскө улахан ситиһиилэри, кыайыыны-хотууну баҕарабын.
— Ытыктабыллаах Александр Николаевич бэриллибит боппуруостарга олүс үрдүк таһымнаах эппиэттэриҥ иһин билигин үрдүкү ситиһиилэри ылаары дьарыктана сылдьар спортсменнар ааттарыттан махтанабын. Эн бу сүбэлэриҥ спорт ханнык баҕарар көрүҥэр дьарыктанар спортсмеҥҥа сүдү суолталаах эппиэттэр тахсан кэллилэр. Онон спордунан дьарыктанааччылар маны саҥа саҕалааччылар да эдэриттэн, саастааҕыттан тутулуга суох бука бары туһаныахтарын сөп. Эйиэхэ тус олоххор, дьиэҕэр-уоккар, оҕолоргор, сиэттэргэр кэлэр кэнчээри ыччаттарыҥ кэргэниҥ Варвара Афанасевналыын ииппит модун кынаккыт дабыдалыгар көтөхтөрөн өссө үрдүк ситиһиилэри ылан дьоннорун-сэргэлэрин, доҕотторун-атастарын үөрдэ-көтүтэ үүнэ-сайда туралларыгар баҕарабын.