«Таатта» баантан үлүгэрдээх харчы эмискэ сүтэн хаалан, салалтата ханна куоппута биллибэккэ, килийиэннэр уурдарыыларын сатаан ылбакка, улахан аймалҕан тахсан, дойду Киин баана лицензияларын былдьаан ылла. Хастыы да мөлүйүөнү уура сыппыт Дьокуускай куорат урбаанньыттарыгар улахан охсууну, хоромньуну аҕалла.
ХЭУо тэрилтэлээх урбаанньыттар үптэрэ нэһилиэнньэ уурдарыытын страховкалааһыныгар киирсибэт. Судаарыстыба кинилэр сүтэрбит харчыларын төннөрөр эбээһинэһэ суох курдук буолан тахсар. Мантан сылтаан сүрэх ыарыыта буолан, биир түүн иһигэр, саамай кырата, дьон баттаҕа маҥхайа сыста.
Аны «Таатта» бааны моҥкуруут ыыттахтарына, иэс сотуллан, урбаанньыттар үптэрэ төннүбэт. Онон, бары кыаҕы туһанан, моҥкурууттааһыны тумнан, атын быыһанар суолу тобулар наадалааҕын этэллэр.
-Тэрилтэ хамнаһа, маҕаһыын, автомойка куортама, кирэдьиит, ипотека төлөнөр харчыта барыта сүттэ. Нолуогабайга, пенсионнайга от ыйын 3 күнүгэр ыыппыт харчыбыт тустаах сиригэр тиийбэккэ, ханна эрэ ыйанан хаалбыт. Өрөспүүбүлүкэ салалтата көмө оҥоруохпут диир даҕаны, билиҥҥитэ ким да харчытын төттөрү ыла илик. Баан быстах кэмҥэ үлэлиир дьаһалтата сайабылыанньа суруттарбыта уонна: «Эппиэтин 30 күн күүтүҥ»,- диэбиттэрэ. Ким даҕаны бааҥҥа уурбут харчыбыт төннөрүн туһунан саҥарбат. Сорох дьон ыксаан аһыы утахха умса түһэн, кыһыыларын-абаларын онон таһаараллар, онтон сылтаан куһаҕан түбэлтэ эрэ тахсыбатар ханнык,- диэн этэллэр бааҥҥа уочаракка турар дьон.
Манна туран киһи араас «үһү-тамах» сураҕы-садьыгы барытын истэр. Дьон кэпсииринэн, «Таатта» баан салалтатыттан биирдэстэрэ ыарахан ыарыынан ыалдьан, соруйан тэрилтэ харчытын устан Израильга куоппут үһү. «Соҕотох киһи хайдах да миллиардынан үбү устар кыаҕа суох, онон, хас да кыттыгастаах эрдэттэн былааннаммыт банковскай афера«, — диэн сыаналыыллар. Оттон иккис киһи: «Москва куоракка баар бизнесменнэр баан активын, харчытын барытын тас дойдуга таһаардылар«, — диэн этэр.
Уочаракка дьон кэпсэтиитин истэ туран, иккис этээскэ тахсан, быстах кэмҥэ анаммыт дьаһалтаны кытта көрсөөрү гыммыппын, үрдүк уҥуохтаах бөдөҥ-садаҥ харабыл суолу туора турунан кэбистэ. Бэрт кылгастык кими да киллэрбэтин туһунан эттэ.
Хайыахпыный, төттөрү уочараттаан турар дьон быыһыгар киирэн, ким туох кыһалҕалааҕын кэпсэтэбин.
Санация наада
Евгений Кривошапкин, «Капитал» тутуу хампаанньатын дириэктэрэ:
— «Таатта» бааҥҥа счеппутугар дьоммут хамнаһа, матырыйаал атыылаһар харчыбыт сыппыта. Эмискэ барыта суох буолан хаалла. Өссө от ыйын 5 күнүгэр баан килийиэннэриттэн икки тыһыынчаттан тахса сайабылыанньа киирбит этэ. Биһиги бары күүспүтүн түмэн, харчыбытын төнүннэриэхпитин баҕарабыт. Ол туһугар бааны моҥкуруут ыыппакка, хайдах эрэ тилиннэрэр ньыма булан, төлөһөр кыаҕын чөлүгэр түһэрдэххэ, үп-харчы үлэһиттэрэ этэллэринэн, санация оҥордоххо баан өрүттэн, килийиэн харчытын төнүннэрэр кыахтаныа этэ.
Атын бааннары кытта тэҥнээн көрдөххө, нэһилиэнньэ уурдарыытын бырыһыана үрдүгүттэн, дьон кыбартыыраларын, атын баайдарын-дуолларын атыылаан, харчыларын уурбуттара таах халлааҥҥа көттө. Элбэх киһи «шок» ылан сылдьаллар, холобур, мин 17 үлэһитим ааспыт ыйдааҕы хамнастарын ылбакка олороллор.
Сурах хоту иһиттэххэ, VIP-килийиэннэр баан эстэрин билэн, үптэрин 1-2 ый иннинэ ылбыттар. Ол аата маннык балаһыанньа тахсара син эрдэттэн биллибит уонна боростуой дьону сэрэппэтэхтэр. Лицензия былдьаммытын кэннэ быстах кэмҥэ анаммыт дьаһалтаны кытта кэпсэтээри киирэ сатаабыппытыгар тута полицияны ыҥырбыттара. Онон туох да кэпсэтии тахсыбатаҕа. Билигин харчыбыт төннөрүн ким да мэктиэлээбэт. Урбаанньыт дьыалатын ситиһэригэр харчы наада, онто суох туох да быһаарыллыбат. Биһиги нолуогу барытын төлөөн, үтүө суобастаахтык үлэлии сылдьыбыппыт. Бырабыыталыстыба араас суолу көрдөөн, боппуруоспутун сатаан быһаарбат буоллаҕына, салгыы нолуок төлөөн, бүддьүөтү хааччыйарбыт наадалаах дуо? Ол иһин дьон илии баттааһынын хомуйан, миитиҥҥэ тахсар санаалаахпыт.
Чааһынай автомойка хаһаайката бу ыйга куортамын харчытын, дьонун хамнаһын хайдах төлүөн билбэт. От ыйын 3 күнүгэр сууйар химия атыылаһар харчытын Хабаровскайга ыыппыта тиийбэтэх, баан ылбыт эрээри, харчы ханна сүппүтэ биллибэт, счеттара сабыллан турар.
Социальнай ситимнэргэ «Yum-Yum» (Ям-Ям) бэлэм аһылыгы аадырыска илдьэр сулууспа, Aloha (Алоха) гавайскай кухня ресторана, «Чердак» бар уо.д.а. куортамнарын, дьон хамнаһын төлүүр харчыта суох хааланнар, куорат олохтоохторо кинилэри өйөөн, өҥөлөрүнэн туһаналларыгар ыҥырбыттар.
Маннык кыһалҕаҕа түбэспит урбаанньыттар бары мустан, илии баттааһын хомуйан, от ыйын 27 күнүгэр күнүс 15 ч. Ленин болуоссатыгар миитиҥҥэ тахсар санаалаахтар.
От ыйын 13 күнүгэр Дьокуускай куорат дьаһалтатын улахан саалатыгар «Таатта» бааҥҥа үптэрин сүтэрбит 400 урбаанньыт муһунна даҕаны, Киин баан бэрэстэбиитэлэ тугу да быһаара кэлбэтэ. Борокуратуура уорганын үлэһитэ харчыны уорбут буруйдаах дьоҥҥо холуобунай дьыала тэриллибитин туһунан иһитиннэрдэ.
Кыахпыт муҥура суох буолбатах
Марина Богословская, туризм, атыы-эргиэн уонна урбаан миниистирин солбуйааччы:
— Эрдэ быһа холоон ааҕан көрүүнэн, өрөспүүбүлүкэ икки тыһыынчаттан тахса урбаанньыта «Таатта» бааҥҥа тэрилтэтин харчытын счекка уган олорбута. Кинилэр бары үлэһиттэригэр хамнас төлүөхтэрин наада. Биһиги кинилэргэ туох баарынан көмөлөһөргө бэлэммит эрээри, министиэристибэ кыаҕа муҥура суох буолбатах, ону таһынан коммерческай бааҥҥа орооһор кыахпыт суох.
Айсен Николаев: «Көмөлөһөр дьаһал ылыахпыт»
Нэһилиэнньэ уурдарыытын страховкалыыр ааҕыныстыба Сбербаан уонна «Восточнай» КБ нөҥүө дьон уурдарбыт харчытын от ыйын 19 күнүттэн саҕалаан төнүннэриэҕэ. Страховкаҕа 1 мөлүйүөн 400 тыһыынча солкуобай суумаҕа диэри харчылаах физическэй сирэйдэр, ол аата чааһынай дьон уонна биирдиилээн урбаанньыттар, ИП-лар киирсэллэр. Ити сууматтан элбэх үбү уонна урбаан ХЭУо тэрилтэлэрин харчытын сокуон быһыытынан страховка толуйбат.
Ил Дархан э.т. Айсен Николаев:
— Страховканан көмүскэммэтэх юридическай сирэйдэр үптэрэ ортотунан 2 млрд. солкуобай. Бааҥҥа харчыларын уура сыппыт дьоҕус урбаан интэриэһин көмүскүүргэ үлэ барар. Ыарахан балаһыанньаҕа түбэспит дьоҥҥо өрөспүүбүлүкэ өртүттэн көмө оҥорорго тустаах дьаһалы ылыахпыт.
Түмүккэ
Билиҥҥи туругунан, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ 15 млрд. солкуобай итэҕэстээх олорор, манна эбиискэ урбаанньыттар сүтэрбит миллиардынан үптэрин бүддьүөккэ сүктэрдэххэ, учууталлар-быраастар хамнастара төлөнөрө, кыстыкка бэлэмнэнии, соҕурууттан табаары тиэйэн аҕалыы улахан боппуруос буолуо. Онон, Сахабыт сиригэр сир баайын хостуур ыйга хастыы да мөлүйүөн хамнастаах топ-менеджердээх бырамыысыланнас хампаанньалара кыһалҕаттан туора турбакка, баантан эмсэҕэлээбит урбаанньыттарга, дьиҥэр, көмөлөһөр кыахтаахтар. Ол иһин үптээх-харчылаах улахан тэрилтэлэр өрөспүүбүлүкэҕэ үлэлииллэрин иһин социальнай эбэһээтэлистибэлэрин күүһүрдэн, дьоҥҥо көмөлөһөр ытык иэстэрин умнубаттарын санатыахха баара.
Кыһалҕаҕа ыктарбыт дьону кэлэр үс сылга өрүттүөхтэригэр диэри бары нолуоктан босхолоотоххо, урбааны сайыннарарга бырыһыана суох кирэдьиит көрдөххө улахан көмө буолуо этэ.
Ааптар: Марианна Тыртыкова