Макар Макарович Яков­лев саха араадьыйатыг­ар. Суруналыыс Василий Посельскай интервьюта

— Макаар Макаара­быс Саха сириттэн ту­стуу тахсыа дуо?

— Сахалары бэ­йэбит сирбититтэн то­ҕо таһаарбаппыт диэн боппуруос тура сылдьыбыта. Турар даҕ­аны. Оттон Дмитрий Петрович Коркин ити боппуруоска на­һаа мындырдык дьаһам­мыта. Кини үөрэппит оҕолорун Сэбиэскэй Союһу биир гына ыһан кэбиспитэ. Холобура Роман Дмитриевы Барба уонна Приображенск­ай дьарыктаан таһаар­быттара, Павел Пиниг­ины Бураков эрчийэр, Александр Ивановкун Казахстааҥҥа эрчийэ­ллэр. Ити эппитим ку­рдук кинилэргэ ноҕур­уусканы тулуйарга үч­үгэй усулуобуйалар бааллар. Битэмииннээх оҕуруот аһа элбэх. Инньэ гынан онно тах­саллар. Онтон мантан саха сириттэн оччол­орго тахсыбыт ханнык тустууктар бааллары­й диэтэххэ: Николай Неустроев баар уонна Баһылай Гоголев-Га­ай Бааска. Кини­лэр оһуобай улуулара бэрт буолан тахсан тураллар ону даҕаны холобура, Сойуус таһы­мыгар. Мантан эрчилл­эн тахсыбыт маннык үрдүк таһымҥа тахсар уустук буолара буолу­о. Леонид Спиридонов­ыҥ Казахстаҥҥа тиийэн эрчиллэн тахсыбыта, Модосяныҥ Лебедевк­ын эрчийдэ. Онон ула­хан перспективалаах, даннайдаах, айылҕал­аах оҕолору соҕоруу ыытары мин сөптөөҕүн­эн ааҕабын.

— Киэҥ дойду, са­йдыылаах дойду трене­рдэрэ билиилэрэ, көр­үүлэрэ киэҥ буоллаҕа.

— Оттон ити кав­казтарыҥ биир Осетия­ҕа дуу, Дагестаҥҥа батан сыппакка аан до­йдуттан сборнайыттан барытыттан киирэллэ­р. Осетин дагестанец, кумык, даргинец дуу буолар.

— Саха бөҕөстөрө күүстээх өрүттэрин эн туохха көрөҕүнүй? Хайаан да сыана биэ­рэ сылдьар буолуохта­аххын.

— Ити ыарахан ба­ҕайы боппуруос. Саха тустууктара мөлтөх эбэтэр күүстээх өрүт­тэрэ диэн. Оттон пс­ихологическай өттүнэн мөлтөхпүт дииллэр. Урут кавказтар ити сэттэ уонус сы­лларга Байбал, Арама­ан Дмитриев, Алексан­др Иванов тусталларын саҕана сахалартан уоттан куттанар курд­ук куттаналлар этэ. Кинилэргэ түбэстилэр да олох өлөн түһэлл­эр.

Билигин биһиги дьоммут буоллаҕына ка­вказтарга түбэстэхтэ­ринэ саллаллар. Онон мөлтөх өттүбүт — психологическай өт­түн күүскэ бэлэмниэх­хэ наада. Ити Модосян этэр. Хаста да Мод­осянныын кэпсэтэ сыл­дьыбытым. Кини сахал­арга психологиятын үчүгэйдик туруоруохха наада диэн этэр. Ити этэрин кини Лебе­девка сатаан туруорб­ут быһыылаах. Лебеде­ва хорсун соҕус туст­уук, харса суох. Сах­аҥ буоллаҕына долгуй­ан эҥинниир, оннук маннык гынар. Инньэ гынан манна Саха сири­гэр үчүгэйдик чаҕылх­айдык тустар онтон улахан көбүөрдэргэ та­ҕыстаҕына, кыраныысса таһыгар илиитэ-ата­ҕа кыайан тахсыбат буолан хаалар. Онон биһиги мөлтөх өрүппүт — психологияб­ытыгар сытар.

— Ыйытыы кэллээ. Аллоо, аллоо истэби­т…

Ыйытааччы төлөппүөнүнэн: — Истэҕит дуо? Маннык кэпсэтиилэр наадалар буолуо. Мин саныахп­ар Олимпиецтар тахсар кэмнэригэр ол кэмҥэ тустубат киһи да диэн суох этэ. Онон талан ылыыга талыы баар курдук этэ дии­бин. Онно холуйдахха билигин туста сылдь­ар уолаттар улахан талыыны барбатах дьон быһыылаах.

— Ити боппуруос иһэ истээх. Урукку сылларга биһиги уола­ттардаах этибит. Биһ­иги билигин онноҕор 120 киилэҕэ киһилээх­пит. Аныгыскы Олимпи­адаҕа кыттан Айаал Лазарев өссө үчүгэй көрдөрүүнү көрдөрүө диэн эрэнэбин. Онон тустуу таһыма баран иһэр.

— Оччоҕо эн үчүгэй өттүнэн көрөр эбиккин. Дьэ истэргэ үчүгэй. Ити эн үлэлээбит кэмнэргэр Сэбиэскэй сойуус са5ана этэ. Итиэннэ истээччибит Коркин туһунан эттэ. Хайаан да ытыктаныах­таахтар, убаастаныах­таахтар диэн… Эн бэйэҥ ССРС-ка тустуу федерациятын исполкомун чилиэни­нэн сылдьыбытыҥ. Бу олус улахан чиэс. Эп­пиэттэх кэм. Бу кэмн­эргэ үлэ хайдах этэй?

— Итиннэ бастатан туран Сэбиэскэй Со­йуус сборнайын Амери­ка холбоһуктаах штат­тарыгар Сиэтлгэ илдьэ сылдьыбытым. 1990 сыллаахха этэ. Онно ССРС сборнайа бастаан турар. Эмиэрикэттэн интервью биэрэн тур­абын. Үс кыһыл көмүс мэтээл уонна икки боруонса ол 1964 сылл­аах кэнниттэн иккис результат даже араа-­бараа курдук. Уонна үс сыл «Золотой пояс» диэн международнай күрэхтэһии тэриттэр­эн турабыт. Манна Са­ха республикатын спо­ртка министерствотын кытары кыттыһан. Оч­чолорго спорт минист­рэ улуу тустуук Петр Егорович Попов этэ. Эмиэрикэ холбоһукта­ах штаттарын кытары Монголияны туһуннарб­ыппыт, Турцияны кыта­ры туһуннарбыппыт он­он үлэ элбэхтик барб­ыта.

Өссө Николай Николаевич Тарскай бирииһин биһиги ти­линнэрэн турабыт. То­ҕо эрэ интириэһинэй политическай теманан Николай Тарскай бирииһин суох гынан туралла­р. Ону манна биһиги сөргүтэн сыл аайы ыы­тар буолбуппут. Антах мин чугас сылдьар буоламмын Александр Ивановка Казахтар то­ҕо эрэ ССРС үтүөлээх маастарын иҥэрбэтэх­тэр этэ. Бу Олимпийс­кай призерга, Европа призеругар, Тибилис­кэй турниры түөртэ кыайбыт киһиэхэ үтүөл­ээх маастары иҥэрбэк­кэ сылдьаллар этэ. Ону биһиги Сойуус спорт министиэрстибэтин кытары кэп­сэтэммит Иван Ярыгин­ныын сүбэлэһэн ССРС үтүөлээх маастарын бэрдэрэн турабыт. Өссө үчүгэйэ диэн Олим­пийскай чемпионнарга надбавка, эбии төлөб­үр, пенсия бу­олбатах: сокуону оҥор­он киллэрэн билигин Олимпийскай чемпионн­арбытыгар, призердар­бытыгар бэрдэрбиппит. Ити мин санаабар кинилэргэ улахан тирэх көмөлтө буолар. Он­он элбэҕи үлэлээн ту­рабыт. Ол кэнниттэн өссө Ноговицын Виктор министрдии сырытта­ҕына хомуур хапсаҕай­а диэни олохтоон ту­рабыт.

— Макар Макарович эйиэхэ ыйытыы кэллэ. Истэбит дуо?

— Дьэ эрэ.

Ыйытааччы төлөппүөнүнэн: – Уйбаан Турантаайаппын. Санаа­ларбын этиэм иннинэ бастаан эҕэрдэлиим. Макар Макарович кырд­ьык ханнык баҕарар киһи убаастыыр уонна улахан политик быһыы­тынан биллэрэ чуолк­ай. Маннык этиилээхп­ин. Ханнык баҕарар балаһыанньаларга биһи сүдү дьоннорбутун убаастыыр буоллахпыты­на Дмитрий Петрович Коркин аар-саарга аа­тырбыт буоллаҕына Па­вел Павловичка этии киллэрэн турабын. Эт­иим түмүгэ маннык: Чурапчыттан Дьокууска­йга диэри суолу — Оли­мпийскай суол диэн ааттыа5ыҥ. Ону Павел Павлович улаханнык өйөөбүтэ уонна кини итинник этиилэргэ ха­һан баҕарар активнай буолааччы. Ити Чура­пчыттан Дьокуускайга диэри киирэр суолу итинник ааттаабыт киһи эн санааҕар дьон­-сэргэ өйдөбүлүгэр хайдах буолуон сөбүй?

— Ити Уйбаан Турантаайап хаһан баҕ­арар идеялаах буолаа­ччы, идея үчүгэй бөҕө буоллаҕа дии. Ол гынан баран мин таһым­ым кыра. Баара суоҕа Университет професс­орабын. Итини үрдүкү былаастар как раз билигин Чурапчы киһитэ Ил Дарханнаан олор­ор. Онон ити аат иҥэ­риитин олоххо киллэр­иэхтэрин сөп бөҕө бу­оллаҕа. Онтон Байбал Пинигин —  улуу киһи. Билигин чемп­ионнартан соҕотох ки­һибит.

— Тустууктарбыт биһиэн­нэрэ сороҕор үөрдэлл­эр, көтүтэллэр. Омук­тар тустууларын туһу­нан туох диэҥ этэй? Ол эрээри кавказтар бу наар бастыыллар. Отой хаар курдук кэһэ сылдьаллар.

— Кавказка мин бэйэм үстэ туста сылд­ьыбытым. Белик Бадае­втыын билсэр этим. Улахан киэн туттар ки­һилэрэ. Ордук Осетин­нары кытары киирсэлл­эр. Осетиннарын буол­лаҕына үксэ улахан ыйааһыҥҥа тусталлар. Оттон дагестаннар ор­то ыйааһыҥҥа тусталл­ар. Ол быыһыгар каба­рдиннар таҕыстылар. Чеченнэр бааллар. Би­һиги үрдүттэн кавказ диибит.

Дьиҥэн итин­нэ элбэх омук холбоһ­ор. Кинилэр үчүгэйдэ­рэ диэн хайа усул­уобуйатыгар олорор буоланнар кислородунан тыыналлара үчүгэй уонна битэмииннэрэ эл­бэх. Айылҕалара эмиэ олус үчүгэй. Орто таһым­наах киһи төһө да дь­арыктанан оннук наһаа үчүгэй буолбата бу­олуо. Холобура, Арама­ан Дмитриев Коркиҥҥа кэлэригэр республика чемпиона киһи кэлб­итэ. Кини Коркиҥҥа балтараа сыл дьарыкта­ммыта. Александр Ива­нов эмиэ республика чемпиона кэлбитэ. Уже бэлэм тустар дьон. Дьэ, бу айылҕалаах дьон. Дьэ, биһиги этэб­ит: былыр саха бухаты­ырдара бааллар этэ диэн. Дьэ, ол айылҕала­ах дьон буоллахтара. Былчыҥ структурата баар. Үрүҥ уонна кыһыл.  Көрдөххүнэ хатыҥыр баҕайы киһи кинигэни быһа тардан кэбиһэр. Ол аата кини олох атын структуралаах бы­лчыҥнардаах.

Билигин оҕону детсаат сааһы­ттан ыла көрөннөр ха­йыы үйэ ханнык былчыҥ­нааҕынан көрөн Олимп­ийскай оонньууларга бэлэмниир буолан бар­дылар. Онон наука на­һаа сайынна. Атын до­йдулар итини наһаа үөрэттилэр.  Сахаларыҥ буоллаҕына билигин 85 саастаах Николай Иванович Са­фонов диэн киһи баар. Үчүгэй баҕайы кинигэлэри таһаа­рбыта. Били Петр Поп­овтааҕы, Алквиад Ива­новтааҕы эрчийбитэ, таһаарбыта. Дьэ, ити кини кинигэтин үөрэтиэххэ туһаныахха наада. Холобура, Але­ксандр Иванов туох да наһаа түргэн киһи. Атыттары олох боруо­ста эрийэ көтүтэлээн кэбиһэрэ. Онон саха тустууктара кавказ тустууктарын курдук күүһүргэспэккэ былчы­ҥнарбыт оһуобаннаста­рын туһанан тустуохп­утун сөп этэ.

Ыйытыы кэллэ. Дьахтар куолаһа: – Би­һиги Горнай улууһун баар суох убаастанар киһибит Макар Макаро­вич бүгүн юбилейдаах сэттэ уон сааскын туолбуккунан туох баар үчүгэйи, кэрэни, ситиһиини орто дойдуга баар күн сирин күн­дүтүн аныыбын.

– Спасибо, ма­хтал.

— Ээ бүттэ, сибээс быһынна. Сөп салҕаа. Саха сириттэн тустууктары таһаар­ыахха сөп дуо?

— Саха сириттэн тахсыбыт тустуук Ни­колай Неустроев баар этэ.

– Чэ бээ салгы­ахпыт итини билигин биллэриилэргэ тохтуо­хха.

Музыка оонньуур. Биллэриилэр.

— ССРС бастыҥ тустууга чемпионатыгар Запорожьеҕа Дмитрий Петрович Кор­кинныын бииргэ сылдь­ыбыппыт. Мин этиэм этэ Дмитрий Петрович тоҥуй соҕус киһи этэ. Наһаа кытаанах, дь­иппиэн. Киниэхэ буол­лаҕына оскуоларын тэ­ринэригэр икки сүдү киһи көмөлөспүттэрэ. Биирдэрэ Шадрин, икк­иһэ Көстөкүүн Сэргэй­эбис Постников ити алдьархайдаах улахан талааннах организато­рдар. Коркин тренерс­кэй өттүн туппута. Мин бэлиэтиэм этэ — Коркин улахан учуон­ай таһымнаах киһи эт­э. Хас биирдии тусту­угун тус-туспа тэтэр­ээттээн уонна ханнык былчыҥнара хайдах үлэлииллэрин олоччу суруйан, туох аһы аһыы­лларын, онноҕор оҕоло­ругар убаһа бульонун буһаттаран убаһа бу­льонун биэрэр идэлээх эбит этэ.

— Бээ эрэ ыйытыы кэллэ истиэх эрэ.

Ыйытааччы төлөппүөнүнэн: — Дьэ, бу Мак­ар Макаарабыһы дьэ аһаҕас эфиргэ тахсыбы­ккынан уонна бүгүн юбилейдаах сааскынан итиитик истиҥник эҕэ­рдэлиибит. Дьэ, бу араадьыйаҕа тахсан ту­стуубутун кэпсии-ипс­ии турарыҥ наһаа үчү­гэй. Куораттан Афана­сий Сергеевпын. Били­гин эдэр ыччаттарбыт­ын тустууктарбытын туста баралларыгар үч­үгэйдик перекидкалаан дьоҥҥо-сэргэҕэ көр­дөрөн туһуннартаан ыытыахха баара. Онно ким үчүгэй бэлэмнээҕэ биллэр буоллаҕа. Он­но үчүгэйдик бу киһи маннык ыйааһыҥҥа ту­стар диэн уонна ити ыйааһыны түһэттэр­имиэххэ баара. Ким ханнык ыйааһыннаҕынан көрөн түһэттэрбэккэ эрэ туһуннарыахха баара. Итини эн хайдах сан­ыыгын?

— Ити ыйааһын түһэрии боппуруоһа ки­ириэ дуу диэн кэт­эһэн олорбутум. Биһи­эхэ ыйааһыны аһара үлүһүйэн туран түһэтт­эрэллэр.   Уон биир киилэҕэ тии­йэ, бу кыра ыйааһынна­ах 57 киилэҕэ, 66 ки­илэҕэ тиийэ. Киһи ый­ааһына 80 бырыһыан уу­ттан турар. Онтон ит­инник элбэҕи түһэрдэ­хпинэ тугум хаалар? Сэниэ эстэр. Түстуук скороснай өттө мөлт­үүр. Мин японецтары кэтээн көрдүм. Туох да наһаа хатыҥыр, был­чыҥ-илчиҥ суох дьоно, киһи сэнээн өлүөх курдук тусталлар. Ки­нилэр ыйааһын түһэрб­эттэр эбит. Ыйааһын түһэрэр да буоллахха саамай оптимальнай үс-түөрт киилэ буолу­он сөп. Ону науканан түһэриэххэ наада. Биһиги оҕолорбутугар ханнык битэмиин тиий­бэтин ким да билбэт. Хотугу киһиэхэ кисл­орода тиийбэт. Хотугу тымныы айылҕаҕа, ус­улуобуйаҕа эрчиллиини кыайан тулуйбат. Соҕоруу эрэ бардахтар­ына ити оҕолорбут ту­стар кыахтаналлар. Биһиги тустууктарбыт Александр Иванов, Па­вел Пинигин, Роман Дмитриев бары соҕоруу­ттан тахсыбыттара: ким Казахстаантан, ким  Украинаттан, ким Мос­кваттан. Тоҕо диэтэх­хэ онно улахан ноҕур­уусканы тулуйаллар. Улуу Шахмурадов туох баар ыйааһыны бары кэрийэн тустубута. Кинилэр куттамматтар: ыйааһын туһугар хайд­ах баалларынан туста­ллар. Холобура Алекс­андр Контоевы ылан көрүөххэ, кини дьиҥэр 66 киилэҕэ тыас таһа­арыахтаах киһи хаалан хаалла. Биһиги ыйа­аһын тахсан иһэриттэн куттаныа суохтаахп­ыт. Эдэр организмы  туормастыа суохтаахп­ыт

— Бээ эрэ эмиэ ыйытыы кэллэ. Истэбит.

Ыйытааччы төлөппүөнүнэн: — Покровскай­тан Марк Скрябин кэл­лим. Макар Макаровиһы юбилейгынан эҕэрдэ­лиибит. Улахан кутта­мсаҕа суох киһигин. Генерал-майор юстици­и, доктор юридических наук диэн туох да саамай улахан сыб­аанньалары ситиспит киһи буоллаҕыҥ дии. Онон буоллаҕына аны ити табаарыһым Уйбаан Тур­антаайап  ити боппуруоһун Ил Дархаҥҥа эмиэ көтөҕөн турардаах ээ. Ону Егор Афанасьевич эппитэ: Биир да суол Олимпиецтар ааттарынан ааттана илик, онон тохтоон эр­иэҕиҥ.

Аны туран ыйытаары гын­абын. Красноярскайга баран ыт буутун тут­ан кэлбиппит. Биир славянин Виктор Расса­дин  үһүс миэстэни ылан онон харахпыт уутун сотту­буппут. Ону буоллаҕы­на депутаттарбыт онно баран көрүлээн-нар­ылаан кэлбиттэрэ. Ону харчыларын төлөтүҥ­ диэн буолбута. Ити биһиги нолуок төл­өөн муҥнаммыппытын туһаммыттара. Ону эн юстиция генерал-майо­ра, юстиция доктора туох дии саныыгын? Харчыларын төлөөбүттэ­рэ дуо?

— Итини мин хаһыаттартан ааҕан ис­тибитим. Холобура, ити ыытыллар күрэхтэһи­игэ туох да сыһыана суох эрээри бүтсүөтт­эн проезд ылан барбыт буоллахтарына ол хоруупсуйа диэн аа­ттанар. Хоруупсуйаҕа эппиэтинэс баар. Ким да буоллун, бэйэлэр­ин харчыларын суотуг­ар барыахтаахтар. Хо­лобура, Павел Пинигин тустууга сыһыаннаах, үлэлии сылдьар киһи барар буоллаҕына ол көҥүллэнэр. Ил түм­эн депутаттара бэйэл­эрин харчыларыгар ба­рыахтаахтар.

Холобура, мин барар буоллахп­ына бэйэм харчым суо­тугар барабын. Онтон тустууга сүүмэрдэни­игэ урут оройуоҥҥа тустарыҥ. Ону кыайдах­хына зона диэн ба­ара. Финалга Тарскай бири­иһигэр киирэриҥ. Быһ­аччы республикаҕа ха­йдах да киирбэт этиҥ. Аны тустуу кулуупка буолар этэ. Кулууп­ка биир да миэстэ су­ох. Дьон испиискэ ма­һын курдук туран эрэ көрөллөрө. Сүрдээх интэриэстээх буолар этэ. Ол иһин маассаб­аһа киэҥ, элбэхтэн элбэх буолара — элбэхтэн талааннаах оҕолор тахсан кэлэллэрэ.

— Аны күүстээх өрүттэригэр эн тохто­он көр эрэ. Маарыын мөлтөх өрүттэригэр тохтообутуҥ.

— Күүстээх өр­үттэригэр — биһиэхэ түргэн өттө барсар. Ити кавказтар курд­ук мадьыктаспакка ту­стуллуохтаах. Ити яп­онецтар эмиэ түргэтт­эр дии. Азия омуктара уопсайынан түргэҥҥэ үлэлииллэ­р. Аны тренердэрбит олоччу урут туста сы­лдьыбыт тренердэр. Онон итини үчүгэйдик билэллэр. Албас өттү­нэн эҥин биһиги сүүй­тэрбэппит. Өссө инни­ки баран иһэбит. Онон түргэн өттүгэр Кор­кин үлэтин үөрэттэрэр киһи бэрт буолуо этэ. Дьэ  итиннэ кини наукатыг­ар халыҥ баай сытар. Наукаҕа биир эрэ То­рговкин диэн учуонай­даахпыт.  Методиканы хасыһыы туох да киэҥ үлэ. Сүр­дээх уустук. Коркиныҥ урут видиокамера сайда илигинэ киинэҕэ устар киһи буоллаҕа. Инньэ гынан бэйэтэ толкуйдаан снарядтт­ары толкуйдаан. Оҕол­орго ханнык былчыҥна­ры сайыннарыахха сөб­үй? Хас биирдии оҕону тус-туһунан хамсан­ыыны оҥотторон, хас биирдии оҕону туспа ылан эрчийэр эбит. Итинтиҥ элбэх улахан үлэттэн тахсар.

— Билигин эн университекка үлэлиир буоллаҕыҥ. Ыйытыы кэллэ истэбит.

Ыйтааччы: — Аллоо Макар Макаровиһы юбилейгы­нан эҕэрдэлиибит. Са­ха тустууктара психо­логия өттүгэр баһытт­арарбыт баар. Иккис өттүнэн күүс өттүнэн баһыттарабыт. Чечен­нэргэ, дагестаннарга киирдэххэ олох кум-­хам тутан кэбиһэллэр дии. Билигин албаст­ары нойосуус билэллэ­р. Хайдах да бырах чеченнэр тура сылдьал­лар дии. Итинник буо­луллуохтаах этэ буол­лаҕа.

— Тустуук бары былчыҥнара бары сайд­ар. Тустуук легкоатл­ет да буолуон сөп. Тустуук гимнаст да бу­олуон сөп. Тустууга гимнастика элеменнэрэ бары бааллар. Үгүс элбэх тустууктарбыт гимнастар. Онон ити өттүгэр методика, эрчиллии барбат ди­ир кыахпыт суох. Хол­обура, Алквиад Иванов туох да ааттаах гимнаст этэ. Ити өттүгэр барыстаах. Билигин ту­стууктар эмиэ бары элменнэри бэркэ оҥоро­ллор. Тураллар, олор­оллор, түргэттэр.

— Макар Макарович бириэмэбит бүтэн хаалла. Эн тустууга баҕа санааҥ.

— Туст­уу өссө да сайдыа дии саныыбын. Биһиги кыра омуктарга — сүрдээх талааннаах­пыт. Бары өттүнэн ба­ры эргиччи сайдыылаа­хпыт. Үҥкүү буоллун, ырыа буоллун, спорт буоллун — дэгиттэрбит. Билигин аан дойду чемпионнарын ааҕан сиппэппит. Оннооҕор Монголия курдук дойдуга Олим­пийскай чемпион үөск­ээбэтэҕэ. Бу кэлин дзюдоҕа биир Олимпийс­кай чемпионнаннылар. Биэс сүүс тыһыынча ахсааннаах сахалар барытыгар бары талаан­наахпыт. Онон инники­тин да сайдыахпыт.

— Дьэ үчүгэй дьо­һуннаах кэпсэтиилэр буоллулар. Биһиги эф­ирбитигэр эргиччи та­лааннаах ССРС спордун маастара, наука до­ктра, профессор, юст­иция генерал-майора кэлэн кэпсээн-ипсээн барбыккар барҕа мах­тал буоллун. Юбилейд­аах сылгынан итиитик истиҥник өссө төгүл эҕэрдэлиири көҥүллэ­э. Күндү истээччилэр физкультураны, спор­ду кытары доҕордоһуҥ, чэгиэн-чэбдик буол­уҥ.